Σημαντική εκδήλωση αφιερωμένη στον ανθρωπιστή Νάνσεν και στην παρουσίαση του τελευταίου βιβλίου του Δρα Χ. Ψωμιάδη στο Σικάγο.
Η εκδήλωση διεξήχθη στο Εθνικό Ελληνικό Μουσείο του Σικάγο από το Κέντρο Ερευνών για την Μικρά Ασία και τον Πόντο και το Σύλλογο Ελλήνων Ποντίων του Σικάγο στα πλαίσια των εκδηλώσεων τον μήνα Μάιο για να τιμήσει τα θύματα της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και της Μικράς Ασίας.
«Ο Νορβηγός Φρίντχοφ Νάνσεν, ένας φιλεύσπλαχνος άνθρωπος, δούλεψε ακούραστα για να ανακουφίσει μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο τα θύματα του πολέμου από την πείνα και να γλιτώσουν το θάνατο. Έσωσε τις ζωές εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων προσφύγων, καθώς και εκατομύρια άλλων στην υπόλοιπη Ευρώπη».
Στις 24 Μαϊου 2012, πάνω από 170 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στο Εθνικό Ελληνικό Μουσείο για να τιμήσουν τον Φρίντχοφ Νάνσεν στην
παρουσίαση του τελευταίου βιβλίου του Δρα Χ. Ψωμιάδη με τίτλο: «Ο Φρίντχοφ Νάνσεν και η Κρίση των Ελλήνων Προσφύγων το 1922». Το Κέντρο Ερευνών για την Μικρά Ασία και τον Πόντο, ο Σύλλογος Ελλήνων Ποντίων του Σικάγο και το Εθνικό Ελληνικό Μουσείο, υποστήριξαν τη διεξαγωγή της εκδήλωσης, η οποία προσέλκυσε πολλούς έξω από την Ελληνική Κοινότητα, περιλαμβανομένων αντιπροσώπων από την Νορβηγική, Σουηδική, Αρμενική και Ασσυριακή Κοινότητα. Δικαστές της κομητείας Κουκ, επίσημοι από το Αϊτινό Προξενείο και εκπρόσωποι του Ολοκαυτώματος και του Οργανισμού Μελέτης Γενοκτονιών ήταν επίσης ανάμεσα στους παρευρισκόμενους.
Η Κάθυ Χαρέας, μέλος του Κ.Ε.Μ.Α.Π (Κέντρο Ερευνών Μικράς Ασίας και Πόντου), έκανε την παρουσίαση
των παραπάνω επισήμων, ο καθένας των οποίων απηύθυνε σύντομο χαιρετισμό: Η Στέφανι Βλαχάκης,
Πρόεδρος του Εθνικού Ελληνικού Μουσείου, η Μαρία Λάμπρος, ελεγκτικό μέλος του Μουσείου, η Αναστασία Σπυρίδης-Σκούπας, Πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Ποντίων Σικάγο και η Ιωάννα Ευθυμιάδου, Γενική Πρόξενος της Ελλάδας στο Σικάγο.
Η Μέττε Μ. Μπάουερ, Πρόεδρος του Νορβηγικού Τμήματος Εμπορίου, ευχαρίστησε το Κέντρο και τον
Σύλλογο Ποντίων για την πρωτοβουλία αυτή να τιμήσουν τον Νάνσεν και συνέχισε λέγοντας: … « Πολλοί θεωρούν ότι ο Νάνσεν είναι ένας από τους σπουδαιότερους ανθρώπους που έθρεψε η Νορβηγία. Ακόμα και όταν βρισκόταν στη ζωή αποτελούσε έναν μύθο∙ ήταν η προσωποποίηση ενός μεγάλου ήρωα∙ ο πρώτος ανάμεσα στους ανθρώπους των σπορ, των εξερευνητών, των ανθρώπων της έρευνας, των πολιτικών και των
ανθρωπιστών. Αρκετά αργότερα από τον θάνατό του εκατομύρια άνθρωποι εξακολούθησαν να τον θυμούνται ως τον σπουδαιότερο υπέρμαχο της ανθρώπινης συμπόνοιας. Ως νέος οδήγησε θαρραλλέες αποστολές στον αρκτικό κύκλο. Ως επιστήμονας ήταν ένας πρωτοπόρος σε διάφορα πεδία της Ζωολογίας και της Ωκεανογραφίας. Κατά τη διάρκεια του διαχωρισμού της Ένωσης Νορβηγίας-Σουηδίας το 1905, αναδείχτηκαν και οι ικανότητές του ως ένας σοβαρός πολιτικός.
Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, αφιέρωσε την ενεργητικότητά του στους ανθρώπους που βρίσκονταν σε ανάγκη, με έναν τρόπο που έδωσε μια νέα διάσταση στο ανθρωπιστικό κίνημα. Οπουδήποτε ο Νάνσεν έστρεφε την προσοχή του, άφηνε ανεξίτηλα ίχνη των προσπαθειών του.
pfuc nanse 3 thomopoulosΗ Δρ Ελέιν Θωμόπουλος, ιστορικός και συγγραφέας, αναγνώρισε ως «εξαιρετικό βιβλίο» το βιβλίο του δρος Ψωμιάδη για τον Νάνσεν. Είπε για την ιστορία της ζωής του Νάνσεν, περιλαμβανομένων και των περιπετειών του στην Αρκτική καθώς και τα επιστημονικούς του άθλους. Τόνισε ιδιαίτερα τις ανθρωπιστικές του προσπάθειες τα χρόνια μετά τον Α΄.Π.Π. «Το 1920, σχεδόν ενάμισυ χρόνο μετά τον Πόλεμο, αιχμάλωτοι πολέμου εξασθενημένοι και ταλαιπωρημένοι βρίσκονταν στη Ρωσία, τη Γερμανία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Αντιμετώπιζαν το θάνατο από την έλλειψη τροφής και από ανεξέλεγκτες ασθένειες. Μερικοί βρίσκονταν στη φυλακή για πέντε χρόνια. Υπήρχε ο φόβος ότι δεν θα ξαναέβλεπαν τις οικογένειές τους ποτέ ξανά. Μέσω της πρόσφατα ιδρυμένης Κοινωνίας των Εθνών, ο Νάνσεν οργάνωσε τον επαναπατρισμό των αιχμαλώτων πολέμου. Για να καταπολεμήσει τον τύφο και τη χολέρα, ίδρυσε σταθμούς για να τους περιθάλψει. «Σε λιγώτερα από δύο χρόνια, κατόρθωσε κάτι που σε ορισμένους φαινόταν αδύνατον˙ οι προσπάθειές του επανένωσαν 424.885 αιχμαλώτους πολέμου με τις γυναίκες τους, τα παιδιά τους, τις μητέρες και πατέρες τους.
«Η επόμενη πρόκληση του Νάνσεν ήρθε το 1921. Η Κοινωνία των Εθνών του ζήτησε να βοηθήσει 1,5
εκατομύριο Ρώσων οι οποίοι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους μετά την Επανάσταση των Μπολσεβίκων. Ο Νάνσεν κανόνισε για αυτούς να εγκατασταθούν στη Γαλλία και σε Σλαβικές χώρες της Νοτιανατολικής Ευρώπης. Για τους ατυχείς Ρώσους πρόσφυγες που έμειναν χωρίς χώρα, καθιέρωσε το «Διαβατήριο Νάνσεν». Στους κατόχους του Διαβατηριου Νάνσεν, περιλαμβάνονταν , ο καλλιτέχνης Μαρκ Σαγκάλ, η μπαλλαρίνα Άννας Πάβλοβα και οι συνθέτες Σεργκέι Ραχμανίνοφ και Ιγκόρ Στραβίνσκι. Το Διαβατήριο Νάνσεν που αναγνώριζαν 52 χώρες, χρησιμοποιήθηκε επίσης από τους Αρμενίους και Ασσυρίους πρόσφυγες οι οποίοι ξέφυγαν από τη σφαγή των Οθωμανών. Όταν ανέφερα ότι θα έκανα κάποια ομιλία για τον Νάνσεν στη φίλη μου συγγραφέα Μπεατρίς Μπαντικιαν-Γκάτλερ, μου απάντησε: «Ξέρω για αυτόν. Βοήθησε την οικογένειά μου. Ο πατέρας μουήταν κάτοχος του Διαβατηρίου Νάνσεν».
«Η επόμενη αποστολή του Νάνσεν επηρέασε ακόμη περισσότερους ανθρώπους, τα εκατομύρια των Ρώσων που πέθαιναν από ασιτία. Επειδή τα μέλη της Κοινωνίας των Εθνών δεν εμπιστεύονταν τον Λένιν, έδωσαν στον Νάνσεν κάποια μικρή οικονομική υποστήριξη. Πώς θα μπορούσε να φέρει σε πέρας ένα τόσο δύσκολο καθήκον; Η αγαπημένη του φράση ήταν: «Το δύσκολο είναι αυτό που θέλει λίγο χρόνο, το αδύνατον είναι αυτό που θέλει λίγο περισσότερο». Ιδιωτικοί οργανισμοί καθώς και η Διοίκηση Αμερικανικής Ανακούφισης του Χούβερ, τον βοήθησαν να φέρει σε πέρας το αδύνατον. Δέκα εκατομύρια Ρώσοι οφείλουν την επιβίωσή τους στον Νάνσεν.
«Τον Σεπτέμβριο του 1922, μια άλλη κρίση σχηματίστηκε αμέσως μετά την τουρκική επικράτηση κατά των Ελλήνων στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο. Μετά την αποχώρηση του ελληνικού στρατού από το λιμάνι της Σμύρνης, οι Τούρκοι έκαψαν τον ελληνικό, τον αρμενικό και τον ευρωπαϊκό τομέα της Σμύρνης, με πολλές απώλειες ζωών. Η πόλη την εποχή εκείνη ήταν πλημμυρισμένη από πρόσφυγες που είχαν φύγει από το εσωτερικό της Τουρκίας. Οι επιζώντες από τη φωτιά, συμπιέζονταν και ωθούσαν ο ένας τον άλλον προς την αποβάθρα, χωρίς τροφή και νερό ή ακόμη και χώρο για να μπορέσουν να καθίσουν κάτω. Περίμεναν για πλοία έτσι ώστε να μπορέσουν να φύγουν από αυτήν την κόλαση. Άνδρες σε στρατεύσιμη ηλικία δεν επιτρεπόταν να επιβιβαστούν στα πλοία. Ήταν καταχωρημένοι στα τρομερά Τάγματα Εργασίας και στάλθηκαν στην ενδοχώρα όπου και αντιμετώπισαν σχεδόν σίγουρο θάνατο. Μερικοί προσπαθούσαν να φαίνονται περισσότερο ηλικιωμένοι βάζοντας ασβέστη πάνω στο πρόσωπό τους.
Βάρβαρες επιθέσεις από την πλευρά των Τούρκων δεν ήταν ασυνήθιστη. Μία επιζώσα λέει την ιστορία της: « Η κοπέλα δίπλα μου προσπαθούσε να βγάλει τα σκουλαρίκια της για να τα δώσει στον Τούρκο. - Άστο, της λέει ο Τούρκος και βγάζοντας το μαχαίρι, τεμαχίζει το αφτί και το ρίχνει μέσα στο μαντίλι του. Εγώ, δίπλα σε αυτήν, είπα, « Σε παρακαλώ Παναγιά μου, βοήθησέ με σε παρακαλώ να μπορέσω να βγάλω τα σκουλαρίκια μου. Αν με βοηθήσεις, δεν θα ξαναφορέσω ποτέ ξανά σκουλαρίκια. Ποτέ μου δεν ξαναφόρεσα σκουλαρίκια…!»
Σε όλη την Τουρκία, χιλιάδες χριστιανών εγκατέλειψαν τα σπίτια τους. Ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ, στο τεύχος Οκτωβρίου του 1922 του Αστέρα του Τορόντο, περιέγραψε την πορεία των Ελλήνων από την Ανατολική προς την Δυτική Θράκη: « Είκοσι μίλια από κάρα που σέρνονταν από αγελάδες, βόδια και νεροβούβαλους, φορτωμένα με εξαντλημένους, τρεκλίζοντες άνδρες, γυναίκες και παιδιά, με κουβέρτες πάνω στα κεφάλια τους, περπατώντας στα τυφλά κάτω από τη βροχή δίπλα στα υπάρχοντά τους. Είναι μια σιωπηλή πορεία. Κανένας δεν βγάζει βογγητό. Το μόνο που μπορούν να κάνουν, να συνεχίσουν να προχωρούν».
«Οι πρόσφυγες κατάφεραν να φτάσουν στην Ελλάδα αλλά τι έγινε με τους άλλους που είναι ακόμη στην Τουρκία; Από το 1914 έως το 1922, οι Οθωμανοί είχαν ήδη εξολοθρεύσει εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων, Αρμενίων και Ασσυρίων. Αυτοί που παρέμειναν στην Τουρκία θα επιζούσαν;» Μέσω της Κοινωνίας των Εθνών, ο Νάνσεν ήρθε για να βοηθήσει τους πρόσφυγες που πιάστηκαν στον μπερδεμένο ιστό του πολέμου και της πολιτικής.
« Ο Νάνσεν και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, πρώην Πρωθυπουργός της Ελλάδας, είχαν εξουσιοδοτηθεί και οι δύο για να ενεργήσουν εκ μέρους της Ελλάδας με σκοπό την εξεύρεση μιας πολιτικής λύσης για την κρίση των προσφύγων. Βοήθησαν στην διαπραγμάτευση της πρώτης «Υποχρεωτικής Ανταλλαγής» των πληθυσμών, στην οποία συμφώνησαν η Τουρκία και η Ελλάδα στις 30 Ιανουαρίου του 1923. Γιατί ο Νάνσεν και ο Βενιζέλος συμφώνησαν σε αυτήν την αμφιλεγόμενη ανταλλαγή;
Συνειδητοποίησαν ότι η Τουρκία δεν θα επέτρεπε στους πρόσφυγες που πήγαν στην Ελλάδα να επιστρέψουν και το μέλημά τους ήταν για την καλή κατάσταση των εκατοντάδων χιλιάδων των Ελλήνων που παρέμεναν στην Τουρκία. Επίσης, ο Βενιζέλος ήθελε να ξεκαθαρίσει την Ελλάδα από τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς έτσι ώστε να δημιουργηθεί χώρος για τους Έλληνες πρόσφυγες. Ο Ψωμιάδης πιστεύει ότι η οδυνηρή επιλογή του υποχρεωτικού ξερριζωμού των πληθυσμών εθεωρείτο ως το λιγώτερο κακό και από τον Βενιζέλο και από τον Νάνσεν».
«Μέσα από την συμφωνία της ανταλλαγής, περίπου 250.000 Έλληνες ταξίδεψαν από την Τουρκία στην
Ελλάδα, συναντώντας τους περίπου 750.000 που ήταν ήδη εκεί. Και περίπου 450.000 Τούρκοι έφυγαν από την Ελλάδα. Μόνον οι Έλληνες που ζούσαν στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης καθώς επίσης και τα νησιά
Ίμβρος και Τένεδος, εξαιρέθηκαν από αυτήν την ανταλλαγή. Οι Τούρκοι που ζούσαν στη Δυτική Θράκη επίσης εξαιρέθηκαν».
«Η άφιξη των προσφύγων στην Ελλάδα ήταν αφόρητη. Ένας στους πέντε ανθρώπους ήταν πρόσφυγας. Πολλοί ήρθαν μόνο με τα ρούχα τους στους ώμους. Έμεναν σε εγκαταλλειμένα κτίρια και σκηνές και μερικές φορές δεν είχαν κανένα καταφύγιο και κοιμόνταν πάνω στη γη. Σχεδόν δεν είχαν καθόλου αρκετή τροφή για να διατηρηθούν στη ζωή. Πολλοί πέθαναν. Ο Νάνσεν παρείχε μεταφορικά μέσα για αυτούς και οργάνωσε
υγειονομικούς σταθμούς για να φροντίσουν τις ασθένειές τους. Συνεργάστηκε με ιδιωτικές οργανώσεις όπως την Νιαρ Ιστ Ριλιφ, και τον Ερυθρό Σταυρό, για να τους θρέψει και να τους στεγάσει».
«Η Ελλάδα από μόνη της δεν μπορούσε να φροντίσει για τους πρόσφυγες. Ο Νάνσεν κατάφερε τη Διεθνή Κοινότητα να δανείσει στην Ελλάδα χρήματα, τα οποία θα βοηθούσαν στην μετεγκατάσταση των προσφύγων. Τους έπεισε ότι μέσω αυτής της βοήθειας, οι πρόσφυγες θα γίνονταν αυτάρκεις και παραγωγικοί και έτσι η Ελλάδα θα μπορούσε να ξεπληρώσει αυτά τα δάνεια». «Για να δώσει δείγματα αυτού του επιχειρήματος, σχεδίασε, οργάνωσε και ίδρυσε οικισμούς για 15.000 πρόσφυγες στη Δυτική Θράκη. Η Επιτροπή Επανεγκατάστασης Προσφύγων εγκατέστησε παρόμοιους οικισμούς σε όλην την επικράτεια της Βόρειας Ελλάδας. Ο πρώτος επικεφαλής ήταν ο \Αμερικανοεβραίος Χένρι Μόργκενταου, ο οποίος ως Πρέσβυς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε μιλήσει για τις αγριότητες εναντίον των χριστιανών. «Μετά την βοήθειά του στην εγκατάσταση των προσφύγων από την Τουρκία, ο Νάνσεν συνέχισε το έργο του
ως ένας διεθνής δημόσιος υπάλληλος. Βοήθησε τους Αρμένιους πρόσφυγες, θύματα των Οθωμανικών σφαγών, να εγκατασταθούν στη Σοβιετική Αρμενία.
Σύμφωνα με τον Ψωμιάδη, υπήρξαν αναφορές ότι ήταν απογοητευμένος από την έλλειψη προόδου και από την απροθυμία της διεθνούς κοινότητας να βοηθήσουν τους Αρμενίους. Ο Νάνσεν επέστρεψε στη Νορβηγία, αποκαρδιωμένος, το Χειμώνα του 1929. Πέθανε το 1930 σε ηλικία 68 ετών από καρδιακή προσβολή.
Όμως το έργο του δεν σταμάτησε. Συνεχίστηκε με την δημιουργία του Γραφείου Νάνσεν για τους Πρόσφυγες, κάτω από την αιγίδα της Κοινωνίας των Εθνών ενώ τα Ηνωμένα Έθνη ίδρυσαν το Γραφείο του Υψηλού Επιτρόπου για τους Πρόσφυγες. Κάθε χρόνο βραβεύονται με το Μετάλιο Νάνσεν, άτομα ή ομάδες που παρείχαν εξαίρετες υπηρεσίες σε πρόσφυγες. Η Ελεανορ Ρούσβελτ ήταν η πρώτη που βραβεύτηκε με το Μετάλιο Νάνσεν, μια από τους πολλούς που συνέχισαν την αποστολή την οποία άρχισε ο Νάνσεν.
Ο Νάνσεν κατέθεσε την διάνοιά του, την δημιουργικότητά του, το κουράγιο και την συμπάθειά του στις ανθρωπιστικές του προσπάθειες. Ένας αληθινός ήρωας, που αποκατέστησε τη ζωή, την υγεία και την αξιοπρέπεια σε αυτούς που είχαν παραιτηθεί από την ελπίδα. Εκατομύρια Ευρωπαίων και Αμερικανών, πράγματι λίγοι και από τους παρευρισκόμενους εδώ σήμερα, χρωστούν τις ζωές τους στον Φρίντχοφ Νάνσεν».
Ο κ. Τζωρτζ Σιρίνιαν, Εκτελεστικός Διευθυντής του Ινστιτούτου Ζόριαν του Τορόντο στον Καναδά, ακολούθησε μετά την παρουσίαση από την Ελέιν Θωμόπουλος. Αυτές ήταν οι επισημάνσεις του:
« Θα ήθελα να προσθέσω μόνο λίγες λέξεις σε αυτά που ήδη έχουμε ακούσει σήμερα σχετικά με τον Φρίντχοφ Νάνσεν, και με μια ειδικότερη εστίαση στον Νάνσεν και τους Αρμενίους. Σύμφωνα με τις αναφορές της Κοινωνίας των Εθνών, περίπου 300.000 Αρμένιοι πρόσφυγες από την Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν χωρίς έγκυρα έγγραφα στα χρόνια μετά τον Α΄.Π.Π και ήταν χωρίς πατρίδα. Μαζί με τους Έλληνες, τους Ασσύριους, τους Ρώσους και τους Εβραίους, σκορπίστηκαν σε όλη την επικράτεια της Εγγύος Ανατολής, ο μεγαλύτερος αριθμός στην κυρίως Ελλάδα και τη Συρία. Το περίφημο διαβατήριο Νάνσεν ρύθμισε το νομικό καθεστώς τους ως πρόσφυγες και τους επέτρεψε να μεταναστεύσουν σε άλλες χώρες, όπου είχαν καλύτερες ευκαιρίες για να επιζήσουν. Το 1924 η Ελληνική Κυβέρνηση, με τις οικονομικές της δυνατότητες σχεδόν εξαντλημένες, αναζήτησαν την μετεγκατάσταση 50.000 Αρμενίων. Ο Νάνσεν για άλλη
μια φορά στάθηκε απέναντι σε αυτήν την πρόκληση και ανέπτυξε ένα σχέδιο για την μετεγκατάστασή τους στη Σοβιετική Αρμενία. Τελικά, περίπου 4.000 Αρμένιοι πρόσφυγες, οι περισσότεροι από την Ελλάδα, εγκαταστάθηκαν εκεί το 1926, αλλά αυτή η προσπάθεια θεωρήθηκε ως αποτυχία, καθώς η Κ.Τ.Ε δεν διέθεσε τους οικονομικούς πόρους για το σχέδιο. Παρόλα αυτά, ο Νάνσεν ακόμη θεωρείται από τους Αρμένιους όπου και αν βρίσκονται, ως ένας ήρωας.
Θα ήθελα να πω κάτι επίσης σχετικά με το Κέντρο Ελληνικών Ερευνών για την Μικρά Ασία και τον Πόντο. Η σημερινή εκδήλωση είναι μια διπλά κατάλληλη περίσταση για να το κάνω αυτό, όχι μόνο επειδή οργανώθηκε από αυτήν την ομάδα, αλλά με έναν βαθύτερο τρόπο, ο σπόρος για την σημερινή εκδήλωση φυτέυτηκε από τον Καθηγητή Χάρη Ψωμιάδη είκοσι χρόνια πριν και του οποίου το βιβλίο παρουσιάζουμε σήμερα.
Το 1992, με την ευκαιρία της Ημέρας Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, στη Νέα Υόρκη, ο Δρ. Ψωμιάδης σημείωσε: « Αν και λίγοι μόνον Έλληνες Ακαδημαϊκοί συνεισφέρουν σημαντικά, αυτό που πραγματικά λείπει και πραγματικά είναι αναγκαίο, είναι ένα μείζον Κέντρο Ελληνικών Ποντιακών Σπουδών… ένα πραγματικό αρχείο καταγραφής της μαζικής καταστροφής των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και του Πόντου δεν έχει δει το φως της δημοσιότητας από το 1922. Υπήρξε, όπως φαίνεται ένα από τα καλύτερα φυλαγμένα μυστικά στον κόσμο.
Ακόμα χειρότερα, για όλα αυτά τα χρόνια εμείς οι Πόντιοι ήμασταν στερημένοι από το δικαίωμα στη μνήμη, το ανθρώπινο δικαίωμά μας να γνωρίζουμε και να καταλάβουμε αυτά τα θυελλώδη γεγονότα που τραγικά τραυμάτισαν την ίδια μας την ύπαρξη. Επιπλέον, όλη η ανθρωπότητα στερήθηκε την υποχρέωσή της να κατανοήσει και να εκτιμήσει τις θαυμαστές διαστάσεις αυτών των απάνθρωπων, μαζικών και κατστροφικών γεγονότων. Επιπρόσθετα, αυτή η συνωμοσία σιωπής, και πως αλλιώς θα μπορούσε να την αποκαλέσει κάποιος, είναι μια ασυγχώρητη αδικία σε χιλιάδες θύματα και μάρτυρες των οποίων την μνημόσυνη τελετή παρακολουθούμε σήμερα».
« Ο διακαής πόθος ανάμεσα στα μέλη του Ελληνικού Ποντιακού Συλλόγου του Σικάγο, να γίνει κατανοητό τι συνέβη κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Καταστροφής, το γιατί, και η προώθηση της γνώσης αυτού του γεγονότος μέσα στην Ελληνική Κοινότητα γενικότερα σιγοέκαιγε για πολλά χρόνια. Το 2006, έλαβα ένα τηλεφώνημα από τον Γιώργο Μαυρόπουλο, ο οποίος και μου εξέφρασε το ενδιαφέρον του για να γνωρίσει τι ακριβώς έκανε ο οργανισμός μου, το Ινστιτούτο Ζοριαν σχετικά με την Αρμενική Γενοκτονία. Τώρα μπορώ ακριβώς να καταλάβω για ποιο πράγμα μου μιλούσε ο Γιώργος. Μεγάλωσα στη διάρκεια μιας περιόδου που η Αρμενική Γενοκτονία αποκαλούνταν « η ξεχασμένη γενοκτονία». Θα έπρεπε να γίνει κατανοητό από πού είχαν έρθει, τι σήμαινε η σημερινή τους ύπαρξη και ποιο θα ήταν το μέλλον μικρής ομάδας Αρμενίων οι οποίοι μαζεύτηκαν για να ιδρύσουν το Ινστιτούτο Ζοριαν για τις Σύγχρονες Αρμενικές Σπουδές και Στοιχειοθέτησης, το 1982. Ο τίτλος του λέει πολλά. Απόστολή του ήταν να χρησιμοποιήσει πολύ υψηλά ακαδημαϊκά στάνταρντς για να στοιχειοθετήσει, να ερευνήσει και να αναλύσει τις δυνάμεις εκείνες και τους παράγοντες που έδωσαν μορφή την Αρμενική πραγματικότητα σήμερα. Ανάμεσα στις πλέον κυρίαρχες από αυτές τις δυνάμεις και παράγοντες ήταν η Γενοκτονία, η εμπειρία της Διασποράς και οι σχέσεις της Διασποράς με την Πατρίδα. Είχαν καταλάβει ότι για την πραγματική κατανόηση της Αρμενικής εμπειρίας δεν θα έπρεπε να εξεταστεί απομονωμένα. Και από την αρχή, η προσέγγιση έγινε με πολύ αυστηρά κριτήρια που ωφελήθηκαν από τις ειδικότερες προοπτικές της Ιστορίας, της Κοινωνιολογίας, της Ψυχολογίας το Διεθνές Δίκαιο ανάμεσα σε άλλα πεδία της έρευνας. Το μοντέρνο πεδίο των Σπουδών για τη Γενοκτονία ήταν βαθιά επηρεασμένο από την υπεροχή της γνώσης για το Ολοκαύτωμα, και πολλές προσπάθειες έγιναν για να δειχτούν οι ομοιότητες ανάμεσα στο Ολοκαύτωμα και στην Αρμενική Γενοκτονία. Αλλά υπάρχουν επίσης και άλλα χαρακτηριστικά της Γενοκτονίας που αυτά τα δυο γεγονότα δεν μοιράζονται και ίσως περισσότερο φανερές συγκρίσεις με τις Ελληνικές και Ασσυριακές εμπειρίες δεν έχουν ακόμη ερευνηθεί. Ένας από τους λόγους που έγινε αυτό, νομίζω, είναι η φυσική ροπή όλων των ανθρώπων να δουν στο εσωτερικό τους, να εστιάσουν στη δική τους ταλαιπωρία. Αλλά και ένας άλλος λόγος νομίζω ότι είναι η ανεπάρκεια της πληροφόρησης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων και των Ασσυρίων στις κύριες γλώσσες που είναι κατανοητές από τους Αρμενίους – την Αρμενική, την Αγγλική και τη Γαλλική.
Μόλις το Ινστιτούτο Ζοριαν έχει ξεκινήσει μια προσπάθεια για την εγκαθίδρυση θεσμού επίσημων εκδόσεων της σύγχρονης Αρμενικής Ιστορίας, δημοσίων διαλέξεων, συνόδων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων, μου φάνηκε ότι ένα τέτοιο σχέδιο δράσης χρειαζόταν επίσης και για τους Έλληνες και ότι θα μπορούσα κι εγώ να συνεισφέρω από την εμπειρία μου από το Ζοριαν προς αυτήν την κατεύθυνση.
Τον Μάιο του 2008, ο Σύλλογος Ελλήνων Ποντίων Σικάγου διοργάνωσε μια διήμερη Σύνοδο με τίτλο « Η Καταστροφή στην Μικρά Ασία και στον Πόντο». Σκοπός αυτής της Συνόδου ήταν η ιδέα να απαντηθεί ένα κρίσιμο ερώτημα: «Τι χρειάζεται για να προωθηθεί η ενημέρωση και γνώση της Μεγάλης Καταστροφής;» Μισή ντουζίνα από επιτυχημένους καθηγητές μας είπαν τι κάνουν αυτοί σχετικά με αυτό μέσα στις αίθουσές τους και την προσωπική τους έρευνα. Τους μίλησα για την δική μου εμπειρία δουλεύοντας για την Αρμενική Γενοκτονία μέσα από ένα ανεξάρτητο ερευνητικό ινστιτούτο. Ένα πολύ ισχυρό και θετικό συναίσθημα αναπτύχτηκε στη διάρκεια αυτής της συνόδου ότι αυτό που χρειάζεται και θέλουμε είναι ένας επίσημος μηχανισμός που θα προωθήσει την ακαδημαϊκή έρευνα, θα στηρίξει την ανώτερη εκπαίδευση, θα προωθήσει τις εκδόσεις και θα οργανώσει ένα πρόγραμμα διαλέξεων ανοικτών στο κοινό. Ένας τέτοιος μηχανισμός θα κτιζόταν πάνω σε ήδη υπάρχοντα δίκτυα μέσα στις οργανώσεις της Ελληνικής Κοινότητας και σε ανεξάρτητα ακαδημαϊκά άτομα καθώς επίσης να επεκτείνεται και στην εμπλοκή μη Ελλήνων.
Φτάσαμε να καταλάβουμε ότι η ιστορία της Καταστροφής στη Μικρά Ασία δεν είναι μόνον για τους Ποντίους ούτε μόνον για τους Έλληνες γενικότερα, αλλά ότι είναι ένα τμήμα της παγκόσμιας ιστορίας κατά συνέπεια βοηθάει στο να κατανοήσουμε σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη μάστιγα της γενοκτονίας παγκοσμίως. Η Γενοκτονία, με τον πόνο και το τραύμα που τη συνοδεύουν, είναι μια ανθρώπινη εμπειρία που όλοι τη μοιράζονται και η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Οι άνθρωποι σήμερα αντιλαμβάνονται ότι όταν καταπατώνται τα δικαιώματα άλλων ανθρώπων και τα δικά τους δεν είναι ασφαλή. Όταν ξεχνούμε μια αδικία, το κάνουμε πιο εύκολο ώστε να προκύψουν και πάλι άλλες αδικίες. Πρέπει όλοι μας να προωθήσουμε τη γνώση της γενοκτονίας εάν θέλουμε να ελπίζουμε ότι θα μποδίσουμε στο μέλλον να συμβεί ξανά. Το να ενημερώνεις για την Καταστροφή στη Μικρά Ασία είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι αυτής της διαdικασίας και γι’αυτό το λόγο, θα πρέπει να είναι μέλημα όλων των ανθρώπων.
Ταυτόχρονα, το να αντιμετωπίζεις αυτήν την τραυματική ιστορία λειτουργεί και ως επούλωση των τραυμάτων. Γνωρίζοντας τα γεγονότα για το τι έχει συμβεί, κατανοώντας το γιατί συνέβη και να το μοιράζεσαι με άλλους μπορεί να βοηθήσει να κατευναστεί ο πόνος των επιζώντων και των απογόνων τους από αυτά τα τραυματικά γεγονότα. Ενισχυμένοι από τη γνώση, μπορούμε να ξεπεράσουμε το παρελθόν του να αισθανόμαστε ως ξεχασμένα θύματα. Συζητήσαμε και επιχειρηματολογήσαμε για τα υπέρ και τα κατά της ίδρυσης ενός νέου ερευνητικού ιδρύματος για αυτόν τον σκοπό και ομόφωνα συμπεράναμε ότι ο σκοπός αυτός αξίζει τον κόπο. Περάσαμε από το στάδιο μιας οπτικής άσκησης, στην οποία ταυτοποιήσαμε τους διαφόρους τύπους κέντρου που θα μπορούσαμε να έχουμε και τα είδη των αντικειμένων με τα οποία θα είχε να ασχοληθεί. Σχηματίσαμε μια επίλεκτη επιτροπή δώδεκα ανθρώπων με ένα επίσημο τυπικό οργανόγραμα. Η επιτροπή αυτή κατέθεσε τις υποδείξεις της. Και ο Γιώργος και εγώ πήγαμε στην Ελλάδα, ξεχωριστά, και συναντήσαμε την ηγεσία της Παμποντιακής εκεί. Όλοι οι άνθρωποι με τους οποίους συναντηθήκαμε εξέφρασαν την καλή θέλησή τους και είμαστε τώρα στην φάση της ερμηνείας αυτής της χειροπιαστής πλέον υποστήριξης και δράσης.
Από τον Μάιο του 2008, έχουν διεξαχθεί σημαντικές διεθνείς σύνοδοι για τη Γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και του Πόντου, στο Σικάγο, στο Τορόντο, στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα, εμπλέκοντας ακαδημαϊκούς Έλληνες και μη. Το 2011 ιδρύθηκε το Ελληνικό Κέντρο Ερευνών για την Μικρά Ασία και τον Πόντο ως οντότητα και ανάμεσα στις πρώτες δραστηριότητές του ήταν η χρηματοδότηση της έκδοσης του βιβλίου «Ο Φρίντχοφ Νάνσεν και η Κρίση των Ελλήνων Προσφύγων, 1922-1924», το οποίο παρουσιάζεται εδώ σήμερα. Η επόμενη έκδοσή μας, θα είναι οι επιλεγμένες παρουσιάσεις των δύο Συνόδων που διεξηχθησαν εδώ στο Σικάγο, και η οποία θα παρουσιαστεί σύντομα. Υπάρχουν σχέδια για επιπλέον συνόδους και εκδόσεις. Οι στόχοι που θέσαμε το 2008 πραγματοποιούνται. Για μας, το να είμαστε ικανοί να πάμε παραπέρα απαιτεί την ενεργή υποστήριξη, και ηθική και οικονομική, της Ελληνικής Κοινότητας, των Οργανώσεών της, των επιχειρηματικών ηγετών και των θεσμικών ατόμων.
Σας προτρέπω να ενθαρρύνετε την συγκυρία που αυτή η υπέροχη ομάδα εθελοντών έχει δημιουργήσει και να παρέχετε την χειροπιαστή σας υποστήριξη τώρα».
Ο κ. Γιώργος Μαυρόπουλος, μέλος του Δ.Σ. του Ελληνικού Κέντρου Ερευνών για την Μικρά Ασία και τον Πόντο (Ε.Κ.Ε.Μ.Α.Π), πήρε το λόγο και μίλησε για τους προσωπικούς του λογισμούς σε σχέση με τον Νάνσεν και τον εκλιπόντα Δρα Χάρη Ψωμιάδη:
« Χρωστάμε πάρα πολλά στον Φρίντχοφ Νάνσεν, ο οποίος αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος της αξιόλογης ζωής του βοηθώντας ανθρώπους σε μειονεκτική θέση και πρόσφυγες και στην πορεία έσωσε χιλιάδες χιλιάδων ζωές. Μεταξύ αυτών που σώθηκαν, υπήρξαν Έλληνες Πόντιοι από την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, περιλαμβανομένων του πατέρα μου, της μητέρας του, τον νεώτερο αδερφό και δύο αδερφές κατά την πορεία τους προς την Ελλάδα. Ο παπούς μου είχε ήδη πεθάνει στην ηλικία των 44 ετών όταν στρατολογήθηκε από τον τουρκικό στρατό. Υποχρεώθηκε να υπηρετήσει στα «περίφημα» τάγματα εργασίας όπου οι Έλληνες και Αρμένιοι άνδρες σκόπιμα υπεβλήθησαν σε καταναγκαστική βάναυση εργασία, με έλλειψη τροφής, ένδυσης και στέγης και σύμφωνα με τους ιστορικούς και τον δρα Ψωμιάδη « ο μέσος όρος προσδόκιμης ζωής των Ελλήνων και Αρμενίων στις ηλικίες από 16-50 ετών ήταν γενικά δύο μήνες». Η καταναγκαστική εργασία στα τάγματα εργασίας ήταν ένα σχέδιο ώστε να εξοντωθεί ο (χριστιανικός) ανδρικός πληθυσμός της Μικράς Ασίας και του Πόντου».
« Ο πατέρας μου, όντας ο μεγαλύτερος από τα τέσσερα παιδιά, ανέλαβε την ευθύνη της μεταφοράς της οικογένειας στην Ελλάδα. Συχνά μιλούσε για την φοβερή εμπειρία που έζησε κατά την πορεία τους προς την Ελλάδα. Πριν φτάσουν στην Ελλάδα, κρατήθηκαν στα περίφημα στρατόπεδα του Σελιμέ, κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Η Ελληνική Κυβέρνηση δεν θα τους δεχόταν (τους πρόσφυγες), διότι ήταν προσβεβλημένοι από διάφορες ασθένειες και όπως ο Δρ. Ψωμιάδης γράφει στο βιβλίο του για τον Νάνσεν, «αυτές οι ταλαιπωρημένες ψυχές κρατήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, κάτω από συνθήκες αταίριαστες ακόμα και σε ζώα. Σε αυτά τα στρατόπεδα, ειδικά σε αυτά των περιβόητων στρατοπέδων του Σελιμέ, μεταξύ 30 και 300 πρόσφυγες, πέθαιναν καθημερινά από τύφο, χολέρα ή ευλογιά. Ένας από τους διεθνείς παρατηρητές περιέγραψε τα στρατόπεδα αυτά ως «ένα ζωντανό νεκροτομείο»».
«Στο μέσο αυτών των τραγικών γεγονότων, ο Νάνσεν κάλεσε την Επιτροπή Επιδημιών της Κ.Τ.Ε να κάνει κάτι για την αντιμετώπιση των διαφόρων επιδημιών, όχι μόνον στην Κωνσταντινούπολη αλλά επίσης και στις όχθες του ποταμού Έβρου, για τους πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη. Σταθμοί απολύμανσης εγκαταστάθηκαν και γιατροί περιποιήθηκαν και έσωσαν έναν μεγάλο αριθμό προσφύγων που σταδιακά τους επιτρεπόταν να μεταφερθούν στην Ελλάδα».
« Ο πατέρας μου και η οικογένειά του τελικά τα κατάφεραν να φτάσουν στην Ελλάδα, αλλά η γιαγιά μου πέθανε μέσα σε διάστημα δύο μηνών μετά την άφιξή τους. Τα επίπεδα των θανάτων και των αυτοκτονιών ήταν υψηλά μεταξύ των άμοιρων προσφύγων που έφτασαν στην διαλυμένη από τον πόλεμο Ελλάδα σαν αποτέλεσμα της υποχρεωτικής ανταλλαγής των πληθυσμών. Μια παλιά εικόνα ήταν το μόνο αντικείμενο που κατάφεραν να φέρουν μαζί τους μαζί με τις αναμνήσεις τους και τη νοσταλγία της χαμένης αλλά όχι ξεχασμένης πατρίδας τους που έμεινε μέσα τους μέχρι το τέλος της ζωής τους».
«Είμαστε εδώ σήμερα να τιμήσουμε τη μνήμη του Φρίντχοφ Νάνσεν και να ευχαριστήσουμε την Νορβηγική Κοινότητα που βρίσκεται σήμερα εδώ μαζί μας για να τιμήσει με τη σειρά της έναν από τους μεγαλύτερους πολίτες της, ένα παράδειγμα για το ανθρώπινο γένος, ο οποίος, σε καιρούς μέγιστης κρίσης και στο μέσον τραγικών γεγονότων, έγινε ένας Διεθνής Υπηρέτης του λαού και άφοβος φρουρός της διατήρησης της ειρήνης, να σώσει εκείνους τους ξερριζωμένους από την πατρογονική τους γη ανθρώπους, όπως έκανε και για τους Έλληνες υπήκοους του Οθωμανικού κράτους, τους Αρμένιους και πολλούς άλλους».
Και τώρα, επιτρέψτε μου να πω λίγα λόγια σχετικά για τον μέντορά μας τον εκλιπόντα Χάρη Ψωμιάδη: Ως μέλη του Συλλόγου Ελλήνων Ποντίων Σικάγου, ήμασταν τυχεροί να γνωρίσουμε τον Δρα Ψωμιάδη σε προσωπικό επίπεδο, όταν τον προσκαλέσαμε στις 19 Μαΐου του 2006, για να δώσει μια διάλεξη για τον Ποντιακό Ελληνισμό και την Μικρασιατική Καταστροφή. Ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων προσήλθαν για να ακούσουν την ομιλία του, που ήταν η πλέον επιτυχημένη και με μεγάλη συμμετοχή του κοινού διάλεξη που φιλοξένησε ποτέ ο Σύλλογός μας. Ήμασταν τυχεροί και πάλι να περάσουμε λίγο χρόνο μαζί του, όταν αποδέχτηκε την πρόσκλησή μας να συμμετάσχει στις Ακαδημαϊκές Συνόδους του 2008 και του 2010.Σε κάθε ευκαιρία, ήμασταν εντυπωσιασμένοι για την ταπεινότητά του, τον ήπιο χαρακτήρα του, την ευγλωτία του και τη βαθιά γνώση του στην Ελληνική και Παγκόσμια Ιστορία.
Ο Δρ. Ψωμιάδης είχε μία σημαντικότατη επιρροή στις δραστηριότητές μας. Έγινε μια πηγή έμπνευσης και καθοδηγητική δύναμη στις επιδιώξεις του Συλλόγου μας, στην αποστολή του και στους στόχους του, σε σχέση πάντα με την προώθηση της γνώσης και της ενημέρωσης για την Γενοκτονία που στοίχισε τη ζωή σε εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20 ου αιώνα. Ήταν 8 επίσης ένας μεγάλος υποστηρικτής της πρόσφατης ίδρυσης του Ελληνικού Κέντρου Ερευνών για την Μικρά Ασία και τον Πόντο στο Σικάγο, για το οποίο συνέχιζε να ενδιαφέρεται βαθιά μέχρι και το θάνατό του στις 13 Αυγούστου του περασμένου έτους.
Το 2008 με την καθοδήγησή του προετοιμάσαμε το έδαφος για τη δημιουργία του Κέντρου Ελληνικών Ποντιακών Σπουδών το οποίο είχε οραματιστεί. Το 2011, το Ελληνικό Κέντρο Ερευνών για την Μικρά Ασία και τον Πόντο ήταν και τυπικά πραγματικότητα, με την ίδρυση και αναγνώρισή του ως μια μη κερδοσκοπική οντότητα (501c 3 σύμφωνα με το Αμερικανικό Δίκαιο), ενώ μεταξύ των πρώτων ενεργειών του ήταν η χρηματοδότηση και έκδοση του τελευταίου βιβλίου του, Ο Φρίντχοφ Νάνσεν και η Κρίση των Ελλήνων Προσφύγων, 1922-1924.
Ήταν τιμή για μας να βοηθήσουμε στην έκδοση του βιβλίου του για τον Νάνσεν, το οποίο και αποτελεί άλλο ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της εξαιρετικής ακαδημαϊκής δουλειάς του, πάνω στην Ελληνική Ιστορία και λειτουργεί ως η διαθήκη που ταιριάζει στην αξιόλογη κληρονομιά του. Οι Έλληνες και ειδικά οι Ελληνοαμερικανοί θα πρέπει να του αναγνωρίσουν τη συνεισφορά του ως ένας ερευνητής και συγγραφέας, καθώς τέτοιου είδους εργασίες θα βοηθήσουν τις μελλοντικές γενεές να κατανοήσουν καλύτερα την Ιστορία τους και την ταυτότητά τους.
Θα κάνουμε ό,τι μπορούμε για να τιμήσουμε τη μνήμη του και να συνεχίσουμε το όραμά του. Θα του είμαστε πάντα ευγνώμονες!
Μετάφρασης από τον Γιάννη Κωσταντινίδη, μέλος του Ελληνικού Ποντιακού Συλλόγου «Ξενιτέας» Σικάγου
Πηγή: www.xeniteas.com